Ι .     Με το   νόμο   4800/2021  (ΦΕΚ 81/Α/21-5-2021) για το   άυλο  συναινετικό  διαζύγιο ,  τις σχέσεις γονέων και τέκνων, την  άσκηση γονικής μέριμνας , το  δικαίωμα   και την υποχρέωση  επικοινωνίας  με το τέκνο ,   και τη διαμεσολάβηση  , του οποίου το σύνολο των διατάξεων είναι σε ισχύ πλέον από 16.9.2021 ,  επέρχονται μεταρρυθμίσεις στο  πεδίο του οικογενειακού δικαίου.

  

     α.  Στην αιτιολογική έκθεση του νέου νόμου επισημαίνονται τα ακόλουθα:

     • Από το έτος 1983 δεν έχει λάβει χώρα οιαδήποτε αναμόρφωση στο κεφάλαιο του Αστικού Κώδικα που διέπει τις σχέσεις μεταξύ γονέων και τέκνων, γεγονός που συνιστά αναχρονισμό, καθόσον έχουν μεταβληθεί ουσιωδώς οι κοινωνικές συνθήκες.

     •  Η απουσία και η έλλειψη ενημέρωσης του γονέα που δεν διαμένει με το τέκνο για θέματα που το αφορούν και επηρεάζουν αφενός μεν την καθημερινότητά του, αφετέρου δε την πρόοδό του, συνιστούν αιτία συνεχών αντεγκλήσεων και διαφωνιών μεταξύ των γονέων, γεγονός που αποβαίνει σε βάρος του συμφέροντος του τέκνου. Επίσης, η έλλειψη αναμόρφωσης του Αστικού Κώδικα στο κεφάλαιο των σχέσεων μεταξύ γονέων και τέκνων επί σειρά ετών καταδεικνύεται από στατιστικές, που φανερώνουν μια ραγδαία αύξηση των οικογενειακών διαφορών που οδηγούνται στα δικαστήρια. Περαιτέρω, απαιτείται η προσαρμογή της ελληνικής έννομης τάξης σε όσα ισχύουν στις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης, όπου προβλέπεται από τη νομοθεσία η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας. 

    • Η έλλειψη επικοινωνίας του τέκνου με τον γονέα με τον οποίον δεν διαμένει, οδηγεί στη μη ομαλή ψυχική και πνευματική ανάπτυξη του τέκνου και εμποδίζει την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του. Επίσης, η μη οριοθέτηση κριτηρίων κακής άσκησης γονικής μέριμνας οδηγεί σε αυθαίρετες συμπεριφορές εκ μέρους του υπαιτίου γονέα, οι οποίες αντιβαίνουν στο συμφέρον του τέκνου.

        [Για να δείτε  το κείμενο της αιτιολογικής  έκθεσης όπως δημοσιεύθηκε στο διαδικτυακό χώρο www.hellenicparlιament.gr πατήστε εδώ]

 

ΙΙ. Ποιες είναι οι σημαντικότερες μεταβολές με βάση τις νέες  νομοθετικές ρυθμίσεις σχετικά με το οικογενειακό δίκαιο ;

       Με βάση τα ειδικότερα περιλαμβανόμενα στην Έκθεση του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους σχετικά με τα κεφάλια Β και Γ του νόμου   4800/2021  (ΦΕΚ 81/Α/21-5-2021)   για το  άυλο  συναινετικό  διαζύγιο ,  τις σχέσεις γονέων και τέκνων, την  άσκηση γονικής μέριμνας , το  δικαίωμα και  την υποχρέωση επικοινωνίας με τέκνο ,   και τη διαμεσολάβηση:   

        

    Επέρχονται τροποποιήσεις - συμπληρώσεις των διατάξεων του Αστικού Κώδικα που ρυθμίζουν θέματα σχετικά με την κατοικία του ανήλικου τέκνου και τις σχέσεις γονέων και τέκνων, το δικαίωμα επικοινωνίας, την κακή άσκηση της γονικής μέριμνας κ.λπ.

      Οι κυριότερες μεταβολές εστιάζονται στα ακόλουθα σημεία:

1.Θεσπίζεται η υποχρέωση ενημέρωσης από τον γονέα με τον οποίο διαμένει το τέκνο προς τον άλλο γονέα σχετικά με την επίδοση και το περιεχόμενο των εγγράφων, που αφορούν το τέκνο, η οποία γίνεται στην κατοικία του γονέα με τον οποίο διαμένει. (άρθρο 3)

2.Εισάγονται ρυθμίσεις σχετικά με το συναινετικό διαζύγιο και την κατανομή της γονικής μέριμνας. Συγκεκριμένα:

  α. Παρέχεται η δυνατότητα λύσης του γάμου (πλέον της έγγραφης συμφωνίας που ήδη προβλέπεται) και με την υποβολή κοινής ψηφιακής δήλωσης των συζύγων όπου δεν απαιτείται βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής τους, επέρχεται δε και με ενημέρωση του ληξιαρχείου, όπου έχει κατατεθεί η σύσταση του γάμου, με τη χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών.

     Με την έγγραφη συμφωνία ή την κοινή ψηφιακή δήλωση ισχύουν τουλάχιστον για δύο (2) έτη με δυνατότητα παράτασης] ρυθμίζονται θέματα σχετικά με την κατανομή της γονικής μέριμνας, τον τόπο διαμονής των τέκνων, τον γονέα με τον οποίο διαμένουν κ.λπ.

β. Προβλέπεται ότι, η άσκηση της γονικής μέριμνας προς το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου, εξυπηρετείται με την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του.

γ. Παρέχεται η δυνατότητα προσφυγής των γονέων σε διαμεσολάβηση στην προσπάθειά τους για την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων κατά την άσκηση της γονικής μέριμνας.

δ. Θεσπίζεται η από κοινού και εξίσου άσκηση της γονικής μέριμνας από τους δύο γονείς στις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης. (Κατά τα ισχύοντα, ρυθμίζεται από το δικαστήριο.)  

        Κατά  παρέκκλιση των εν λόγω διατάξεων, οι γονείς μπορούν, με έγγραφο βέβαιης χρονολογίας ισχύος τουλάχιστον δύο (2) ετών που παρατείνεται αυτοδίκαια, να ρυθμίζουν διαφορετικά την κατανομή της γονικής μέριμνας.

ε. Στην περίπτωση τέκνου που γεννήθηκε και παραμένει χωρίς γάμο των γονέων του, αποχτά γονική μέριμνα και ο πατέρας, την οποία ασκεί από κοινού με  τη μητέρα, στην περίπτωση που το τέκνο αναγνωρίζεται εκούσια ή δικαστικά με αγωγή που άσκησε ο πατέρας.

στ. Παρέχεται, επίσης, σε κάθε έναν από τους γονείς η δυνατότητα να ασκεί  τις αξιώσεις διατροφής που έχει το τέκνο κατά του άλλου γονέα ή τρίτου, στις περιπτώσεις διαζυγίου  ή ακύρωσης του γάμου ή όταν πρόκειται για τέκνο  γεννημένο χωρίς γάμο των γονέων του.   (άρθρα 4 - 10)

3. Περιλαμβάνονται ρυθμίσεις σχετικά με την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου και ειδικότερα:

α. Θεσπίζεται η υποχρέωση κάθε γονέα να διαφυλάσσει και να ενισχύει τη σχέση του τέκνου με τον άλλο γονέα, τους αδελφούς του, καθώς και με την οικογένεια του άλλου γονέα, ιδίως όταν οι γονείς δεν ζουν μαζί ή ο άλλος γονέας έχει αποβιώσει.

β. Ορίζεται ότι, οι αποφάσεις για την ονοματοδοσία του τέκνου, το θρήσκευμα, ζητήματα υγείας και εκπαίδευσης του, όταν η επιμέλεια ασκείται από τον ένα γονέα ή έχει γίνει κατανομή της μεταξύ των γονέων, λαμβάνονται από τους δύο γονείς από κοινού.

γ. Παρέχεται το δικαίωμα στον γονέα στον οποίο δεν έχει ανατεθεί ηάσκηση της επιμέλειας, να ζητά από τον άλλο γονέα πληροφορίες για το

πρόσωπο και την περιουσία του τέκνου. (άρθρα 11 - 12)

 4.α. Καθιερώνεται ελάχιστος χρόνος επικοινωνίας με φυσική παρουσία του τέκνου με τον γονέα με τov οποίο δεν διαμένει μαζί, ο οποίος ορίζεται στο 1/3 του συνολικού χρόνου, με ειδικότερες προβλέψεις ώστε να μη διαταράσσεται η καθημερινότητα του τέκνου.

     Επιτρέπεται ο αποκλεισμός ή περιορισμός της επικοινωνίας μόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους (ακαταλληλότητα του γονέα).

    Σε περίπτωση δε κακής ή καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας, το δικαστήριο μπορεί να μεταρρυθμίσει τον τρόπο άσκησης αυτού.

β. Απαριθμούνται ενδεικτικά οι περιπτώσεις που συνιστούν κακή άσκηση της γονικής μέριμνας:

   •υπαίτια μη συμμόρφωση ή παράβαση δικαστικών αποφάσεων ή συμφωνιών των γονέων,

  •διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα,

  •αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει τη διατροφή που επιδικάστηκε,

   •καταδίκη του γονέα, με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας κ.λπ.), για τις οποίες το δικαστήριο διατάσσει οποιοδήποτε άλλο

πρόσφορο μέτρο.     (άρθρα 13 - 14)

  [Για να δείτε  το κείμενο της   έκθεσης  του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους όπως δημοσιεύθηκε στο διαδικτυακό χώρο www.hellenicparlιament.gr πατήστε εδώ]

      ΙΙ. Σύμφωνα με τα ειδικότερα περιλαμβανόμενα στην αιτιολογική έκθεση του νόμου :

      α.Σχετικά με το Α’ κεφάλαιο του  νόμου 4800/2021  (ΦΕΚ 81/Α/21-5-2021):

      Οι διατάξεις του παρόντος κεφαλαίου επεξηγούν τον σκοπό και την αιτία του προτεινόμενου σχεδίου νόμου, που αφορά στη ρύθμιση των σχέσεων γονέων-τέκνων μετά τη διακοπή της συμβίωσης των συζύγων, το διαζύγιο ή την ακύρωση του γάμου και την ενίσχυση της ενεργού παρουσίας και των δύο γονέων στην ανατροφή του τέκνου, ώστε να μην μεταβάλλονται ο ρόλος και η σχέση τους με το τέκνο.

       β. Σχετικά με το Β’ κεφάλαιο του  νόμου 4800/2021  (ΦΕΚ 81/Α/21-5-2021):

      Με τις διατάξεις του παρόντος κεφαλαίου καθιερώνεται η αρχή της ισότητας των γονέων στις ευθύνες και τα δικαιώματα έναντι του τέκνου, με γνώμονα αποκλειστικά και μόνο το συμφέρον αυτού. Τα παραπάνω επιτυγχάνονται με την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, την υποχρέωση ενημέρωσης εκ μέρους του γονέα που διαμένει με το τέκνο προς τον άλλο γονέα σχετικά με την επίδοση εγγράφων που το αφορούν, την καθιέρωση του θεσμού της διαμεσολάβησης, την προηγούμενη συναίνεση του γονέα που δεν διαμένει με το τέκνο για σημαντικά ζητήματα που το αφορούν και την υποχρέωση του γονέα που διαμένει με το τέκνο να ενισχύει τη σχέση του με τον άλλον γονέα και τους συγγενείς αυτού, προκειμένου να αποφεύγεται το φαινόμενο της γονεϊκής αποξένωσης. Περαιτέρω, εισάγεται το άυλο συναινετικό διαζύγιο, με το οποίο απλοποιείται η διαδικασία έκδοσης διαζυγίου και αποφεύγεται η ταλαιπωρία των συζύγων.

   γ. Σχετικά με το Γ’ κεφάλαιο του  νόμου 4800/2021  (ΦΕΚ 81/Α/21-5-2021):

       Με τις διατάξεις του παρόντος κεφαλαίου καθιερώνεται ελάχιστο τεκμήριο χρόνου επικοινωνίας του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει.

      Η καθιέρωση του ανωτέρω τεκμηρίου δημιουργεί μια υπαρκτή βάση διαλόγου μεταξύ των γονέων, ώστε να αποφεύγονται οι εντάσεις και οι διαφωνίες μεταξύ τους, ως προς το δικαίωμα επικοινωνίας του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει, οι οποίες αποβαίνουν εν τέλει σε βάρος του τέκνου. Επιπλέον, θεσπίζονται ενδεικτικά κριτήρια κακής άσκησης γονικής μέριμνας, ώστε το δικαστήριο να δύναται ευχερώς να προβεί στην αφαίρεση της γονικής μέριμνας από τον υπαίτιο γονέα.

    δ.Σχετικά με το Δ΄  κεφάλαιο του  νόμου 4800/2021  (ΦΕΚ 81/Α/21-5-2021):

    Στο παρόν κεφάλαιο ορίζεται η διαδικασία επιλογής διαμεσολαβητών και καθιερώνεται η επιμόρφωση των δικαστών που δικάζουν υποθέσεις του παρόντος νόμου.

      ε.Σχετικά με το Ε ‘ κεφάλαιο του  νόμου 4800/2021  (ΦΕΚ 81/Α/21-5-2021):

         Στο παρόν κεφάλαιο εισάγονται μεταβατικές διατάξεις που αφορούν εκκρεμείς υποθέσεις, για τις οποίες παρέχεται η δυνατότητα της εκ νέου εκδίκασής τους, υπό το νομικό πλαίσιο του παρόντος.

    

 

ΙΙΙ. Συνοπτική παρουσίαση του νόμου σύμφωνα με τα ειδικότερα περιλαμβανόμενα στην  έκθεση της επιστημονική υπηρεσίας της Βουλής των Ελλήνων   [Για να δείτε  το κείμενο της έκθεσης της Επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής των Ελληνών  όπως δημοσιεύθηκε στο διαδικτυακό χώρο www.hellenicparlιament.gr πατήστε εδώ]:

     Το Κεφάλαιο Α΄, υπό τον τίτλο «Σκοπός και Αντικείµενο», ορίζει τον σκοπό και το αντικείµενο του νοµοσχεδίου.

     Σύµφωνα µε το άρθρο 2, «Αντικείµενο του παρόντος νόµου αποτελεί η αναµόρφωση των σχέσεων µεταξύ γονέων και τέκνου µετά τη διακοπή της συµβίωσης, το διαζύγιο, την ακύρωση του γάµου ή τη λύση του συµφώνου συµβίωσης».

     Το άρθρο 1 προσδιορίζει τον σκοπό του νοµοσχεδίου, που είναι η «εξυπηρέτηση του βέλτιστου συµφέροντος του τέκνου διά της ενεργού παρουσίας και των δύο γονέων κατά την ανατροφή του και την εκπλήρωση της ευθύνης τους έναντι αυτού».

   Το Κεφάλαιο Β΄ (άρθρα 3-12), υπό τον τίτλο «Κατοικία, Συναινετικό διαζύγιο, Σχέσεις γονέων και τέκνων – Τροποποιήσεις Αστικού Κώδικα», τροποποιεί διατάξεις του Αστικού Κώδικα που ρυθµίζουν τα θέµατα της κατοικίας του ανήλικου τέκνου, το συναινετικό διαζύγιο και τις σχέσεις γονέων και τέκνων. Ειδικότερα, µε συµπλήρωση του άρθρου 56 του Αστικού Κώδικα (άρθρο 3), ορίζεται η κατοικία του ανήλικου τέκνου και ρυθµίζονται ζητήµατα επίδοσης εγγράφων που αφορούν το τέκνο, τροποποιείται το άρθρο 1441 του Αστικού Κώδικα για το συναινετικό διαζύγιο, ιδίως µε την εισαγωγή της πρόσθετης δυνατότητας υποβολής κοινής ψηφιακής δήλωσης των συζύγων και ενηµέρωσης του ληξιαρχείου µε χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών, και ρυθµίζονται ζητήµατα κατανοµής της γονικής µέριµνας (άρθρο 4), τροποποιείται το άρθρο 1511 του Αστικού Κώδικα που αφορά το συµφέρον του τέκνου (άρθρο 5), εισάγεται, κατά τροποποίηση του άρθρου 1512 του Αστικού Κώδικα, η προσφυγή των γονέων σε διαµεσολάβηση στο πλαίσιο της προσπάθειας εξεύρεσης κοινά αποδεκτών λύσεων (άρθρο 6), θεσπίζεται η από κοινού και εξίσου από τους δύο γονείς άσκηση της γονικής µέριµνας σε περίπτωση διαζυγίου, ακύρωσης του γάµου ή λύσης ή ακύρωσης του συµφώνου συµβίωσης ή διακοπής της συµβίωσης (άρθρο 7), και ορίζονται οι περιπτώσεις κατά τις οποίες επιτρέπεται παρέκκλιση από την από κοινού και εξίσου άσκηση της γονικής µέριµνας κατά τα ανωτέρω, και η διαδικασία µε την οποία αποφασίζεται αυτή, µε αντικατάσταση του άρθρου 1514 του Αστικού Κώδικα (άρθρο 8).

     Περαιτέρω, ρυθµίζεται η άσκηση της γονικής µέριµνας των ανήλικων τέκνων που γεννήθηκαν εκτός γάµου των γονέων τους, είτε επακολούθησε εκούσια ή δικαστική αναγνώρισή τους είτε χωρίς αυτή, µε αντικατάσταση του άρθρου 1515 του Αστικού Κώδικα (άρθρο 9), ορίζεται, κατά τροποποίηση του άρθρου 1516 του Αστικού Κώδικα, ότι καθένας από τους γονείς µπορεί να ασκεί τις αξιώσεις διατροφής που έχει το τέκνο κατά του άλλου γονέα ή τρίτου στις περιπτώσεις που αναφέρονται (άρθρο 10), θεσπίζεται, µε συµπλήρωση του άρθρου 1518 του Αστικού Κώδικα για την επιµέλεια του προσώπου του τέκνου, η υποχρέωση κάθε γονέα να ενισχύει τη σχέση του τέκνου µε τον άλλο γονέα και την οικογένειά του, καθώς και µε τα αδέλφια του, ιδίως όταν οι γονείς δεν ζουν µαζί ή ο άλλος γονέας έχει αποβιώσει (άρθρο 11), καθορίζονται, µε αντικατάσταση του άρθρου 1519 του Αστικού Κώδικα, σηµαντικά ζητήµατα επιµέλειας του τέκνου,στα οποία απαιτείται να αποφασίζουν οι γονείς από κοινού, αν και η επιµέλεια ασκείται από τον ένα γονέα ή έχει γίνει κατανοµή της µεταξύ των γονέων, και θεσπίζεται δικαίωµα του γονέα στον οποίο δεν έχει ανατεθεί η άσκηση της επιµέλειας να ζητά από τον άλλο πληροφορίες για το πρόσωπο και την περιουσία του τέκνου (άρθρο 12).

      Με το Κεφάλαιο Γ΄ (άρθρα 13-14), υπό τον τίτλο «Καθιέρωση τεκµηρίου επικοινωνίας και συνέπειες κακής άσκησης της γονικής µέριµνας – Τροποποιήσεις του Αστικού Κώδικα», αντικαθίστανται οι ακόλουθες ρυθµίσεις: α) Το άρθρο 1520 του Αστικού Κώδικα που αναφέρεται στο δικαίωµα επικοινωνίας του τέκνου µε το γονέα µε τον οποίο δεν διαµένει και ορίζεται, µεταξύ άλλων, ότι: αα) Ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου µε φυσική παρουσία µε τον γονέα µε τον οποίο δεν διαµένει «τεκµαίρεται στο ένα τρίτο (1/3) του συνολικού χρόνου, εκτός αν ο γονέας αυτός ζητά µικρότερο χρόνο επικοινωνίας ή επιβάλλεται να καθορισθεί µικρότερος ή µεγαλύτερος χρόνος επικοινωνίας για λόγους που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης ή στο συµφέρον του τέκνου». ββ) Ο αποκλεισµός ή περιορισµός της επικοινωνίας είναι δυνατός µόνο για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους, ιδίως όταν ο γονέας µε τον οποίο δεν διαµένει το τέκνο κριθεί ακατάλληλος να ασκεί το δικαίωµα επικοινωνίας (άρθρο 13). β) Το άρθρο 1532 του Αστικού Κώδικα, ιδίως προς την κατεύθυνση της προσθήκης ενδεικτικά απαριθµούµενων περιπτώσεων κακής άσκησης της γονικής µέριµνας (άρθρο 14).

     Με το Κεφάλαιο Δ΄ (άρθρα 15-17), υπό τον τίτλο «Διαµεσολάβηση και Επιµόρφωση Δικαστών», ιδρύεται ειδικό µητρώο οικογενειακών διαµεσολαβητών, µεταξύ των οποίων ορίζεται διαµεσολαβητής από το δικαστήριο στις περιπτώσεις του άρθρου 8 του νοµοσχεδίου (άρθρο 15), ρυθµίζονται ζητήµατα εισαγωγής έκτακτων προγραµµάτων επιµόρφωσης στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών (άρθρο 16) και ορίζεται η εκδίκαση των υποθέσεων του παρόντος από δικαστές, που έχουν παρακολουθήσει επιτυχώς τα ειδικά σεµινάρια επιµόρφωσης στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών (άρθρο 17).

     Με το Κεφάλαιο Ε΄(άρθρα 18-19), υπό τον τίτλο «Μεταβατικές διατάξεις», ορίζεται ότι α) οι προτεινόµενες διατάξεις των Κεφαλαίων Β΄ και Γ΄ εφαρµόζονται και σε εκκρεµείς υποθέσεις επί των οποίων δεν έχει εκδοθεί αµετάκλητη δικαστική απόφαση, β) συµφωνίες που έχουν καταρτισθεί έως την έναρξη ισχύος των ανωτέρω διατάξεων και αφορούν την άσκηση της γονικής µέριµνας ή την επικοινωνία µε το τέκνο, ισχύουν, εκτός αν το δικαστήριο αποφασίσει διαφορετικά, ύστερα από αίτηση ενός εκ των γονέων, η οποία υποβάλλεται εντός προθεσµίας δύο ετών από την έναρξη ισχύος του παρόντος νόµου (άρθρο 18) γ) ο άρθρο 1515 του Αστικού Κώδικα εφαρµόζεται και σε τέκνα που αναγνωρίσθηκαν πριν από την έναρξη ισχύος του παρόντος (άρθρο 19).

    Με το Κεφάλαιο ΣΤ΄(άρθρα 20-23), υπό τον τίτλο «Εξουσιοδοτικές διατάξεις», παρέχονται οι ακόλουθες εξουσιοδοτήσεις: α) Στους Υπουργούς Δικαιοσύνης και Ψηφιακής Διακυβέρνησης, για τη ρύθµιση ειδικότερων ζητηµάτων που αφορούν τις διαδικασίες λύσης του γάµου µε ηλεκτρονικά µέσα (άρθρο 20). β) Στον Υπουργό Δικαιοσύνης, για τη ρύθµιση των προϋποθέσεων και της διαδικασίας εγγραφής οικογενειακών διαµεσολαβητών στο ειδικό µητρώο (άρθρο 21). γ) Στους Υπουργούς Δικαιοσύνης και Οικονοµικών, για τη χρηµατοδότηση των επιµορφωτικών σεµιναρίων των δικαστών του άρθρου 17 του νοµοσχεδίου (άρθρο 22).

     Με το Κεφάλαιο Ζ΄(άρθρο 23) ορίζεται η έναρξη ισχύος του νόµου.

 

ΙV. Eπεξηγήσεις  επί των νέων νομοθετικών αλλαγών.

       Κατωτέρω παρατίθενται  χρήσιμες επεξηγήσεις επί βασικών αλλαγών που επέρχονται με το νέο νόμο με βάση τα ειδικότερα περιλαμβανόμενα στην Έκθεση της επιστημονικής Υπηρεσίας της Βουλής

      Α .Οι βασικές αλλαγές, σε σχέση µε την ισχύουσα διάταξη του άρθρου  1511, είναι οι εξής:

α. Στην εισαγωγή, στην παράγραφο 1 του ισχύοντος άρθρου 1511 του Αστικού Κώδικα, ως προς την έννοια του «βέλτιστου συµφέροντος του τέκνου», στην εξυπηρέτηση του οποίου αποβλέπουν τόσο οι αποφάσεις των γονέων, όσο και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν αυτό αποφασίζει σχετικά µε την ανάθεση της γονικής µέριµνας ή τον τρόπο άσκησής της. Η κατ’ άρθρον, όµως, ανάλυση επί του σχετικού άρθρου και η Αιτιολογική Έκθεση αναφέρονται στο συµφέρον του τέκνου, και όχι στο βέλτιστο συµφέρον του τέκνου. Ο όρος προέρχεται, προφανώς, από τη µετάφραση του όρου «child’s best interest», ο οποίος, κατ’ ουσίαν, αποδίδει την ισχύουσα έννοια του «συµφέροντος του τέκνου». Ο όρος «συµφέρον του τέκνου», όπως έχει εξειδικευθεί από τη νοµολογία, φαίνεται να µην είναι δεκτικός διαβαθµίσεων.

    Συνεπώς, η εισαγωγή του όρου «βέλτιστο» χρήζει ενδεχοµένως διευκρίνισης ως προς το αν εισάγει, εκτός από λεκτική/ορολογική, και ουσιαστική/εννοιολογική διαφοροποίηση.

β. Στην εξειδίκευση, στην παράγραφο 2 του άρθρου 1511 του Αστικού Κώδικα, της αόριστης νοµικής έννοιας του συµφέροντος του τέκνου από τον  νοµοθέτη, το οποίο εξυπηρετείται ιδίως, όπως αναφέρει η προτεινόµενη ρύθµιση, από την ουσιαστική συµµετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του τέκνου, καθώς και από την αποτροπή διάρρηξης των σχέσεών του µε καθένα από αυτούς. Η εξειδίκευση αυτή φαίνεται να δεσµεύει σε κάθε περίπτωση τον δικαστή, διότι δεν ορίζεται ότι τα κριτήρια αυτά συνεκτιµώνται, όπως συµβαίνει µε τις παραµέτρους του επόµενου εδαφίου.

γ. Στη θέσπιση, στην παράγραφο 2 του άρθρου 1511 του Αστικού Κώδικα, κριτηρίων (παραµέτρων), τα οποία συνεκτιµά το δικαστήριο, όταν αποφασίζει για την ανάθεση της γονικής µέριµνας ή τον τρόπο άσκησής της, όπως η ικανότητα και η πρόθεση καθενός εκ των γονέων να σέβεται τα δικαιώµατα του άλλου, η συµπεριφορά κάθε γονέα κατά το προηγούµενο χρονικό διάστηµα και η συµµόρφωσή του µε τις νόµιµες υποχρεώσεις του, τις δικαστικές αποφάσεις, τις εισαγγελικές διατάξεις και τις προηγούµενες συµφωνίες που τυχόν είχε συνάψει µε τον άλλο γονέα και που αφορούν το τέκνο.

δ. Στην προσθήκη, στην παράγραφο 3 του άρθρου 1511 του Αστικού Κώδικα, του «σεξουαλικού προσανατολισµού» των γονέων, στους λόγους µη διάκρισης από το δικαστήριο, όταν αποφασίζει σχετικά µε την ανάθεση της γονικής µέριµνας ή σχετικά µε τον τρόπο άσκησής της.

ε. Στην αναδιατύπωση της παραγράφου 4 του άρθρου 1511 του Αστικού Κώδικα, υπό την έννοια ότι, ανάλογα µε την ωριµότητα του τέκνου, πρέπει να ζητείται και να συνεκτιµάται η γνώµη του, πριν από κάθε απόφαση σχετική µε τη γονική µέριµνα, όχι «εφόσον η απόφαση αυτή αφορά τα συµφέροντά του», όπως ορίζει η ισχύουσα ρύθµιση, αλλά «σχετικά µε τη γονική µέριµνα και τα συµφέροντά του».

 

 Β. Επί των ανωτέρω αναφερθεισών, υπό β) και γ), τροποποιήσεων   επισηµαίνονται περαιτέρω τα εξής:

    Το συµφέρον του τέκνου είναι αόριστη νοµική έννοια, η οποία, όπως αναφέρεται ανωτέρω (υπό ΙΙ), προστατεύεται και από υπερεθνικούς κανόνες δικαίου, όπως είναι τα άρθρα 3 και 9 της Διεθνούς Σύµβασης για τα Δικαιώµατα του Παιδιού, που κυρώθηκε µε τον ν. 2101/1992, το άρθρο 8 παρ. 2 της ΕΣΔΑ, αλλά και το άρθρο 24 του Χάρτη των Θεµελιωδών Δικαιωµάτων της Ε.Ε., στην παράγραφο 2 του οποίου γίνεται αναφορά στο «υπέρτατο συµφέρον του παιδιού» (βλ. Σ. Κουκούλη-Σπηλιωτοπούλου, ό. π, αρ. 152 επ., ιδίως 184 επ.). Ως συµφέρον του τέκνου νοείται το σωµατικό, υλικό, πνευµατικό, ψυχικό, ηθικό και, γενικότερα, κάθε είδους συµφέρον το οποίο αποσκοπεί στην ανάπτυξη του ανηλίκου σε ανεξάρτητη και υπεύθυνη προσωπικότητα.

   Ως αόριστη νοµική έννοια, το συµφέρον του τέκνου εξειδικεύεται σε κάθε συγκεκριµένη περίπτωση µε κριτήρια αξιολογικά, τα οποία αντλούνται, µεταξύ άλλων, και από τα πορίσµατα της ψυχολογίας (ΑΠ 414/2010, 2130/2007). Παρέχεται, συνεπώς, στον δικαστή η δυνατότητα να δίνει σε αυτή διαφορετικό περιεχόµενο σε κάθε συγκεκριµένη περίπτωση, υπό το φως της ιδιαιτερότητας κάθε έννοµης σχέσης και των υποκειµένων της (ΑΠ 1358/1995, βλ. και Π. Αγαλλοπούλου, σε Γεωργιάδη-Σταθόπουλου ΑΚ, άρθρο 1511, αρ. 17), εξατοµικεύοντας τα κριτήρια που καθορίζει κατά τρόπο γενικό ο νοµοθέτης και που αφορούν το συµφέρον του τέκνου. Η εξατοµικευµένη κρίση γίνεται δεκτό ότι συνιστά και εφαρµογή της επιταγής του άρθρου 2 παρ. 1 του Συντάγµατος, η οποία αποκλείει τη στερεότυπη αντιµετώπιση ως προς την αξιολόγηση ατόµων και προσωπικών σχέσεων (βλ., αντί πολλών, Στ. Κουτσουµπίνα, Η συνταγµατική θέση του ανηλίκου, σελ. 139 (150)). Η κρίση του δικαστή πρέπει να σχηµατίζεται, αφού ληφθούν υπόψη όλα τα στοιχεία, χωρίς να είναι αποφασιστικό ένα και µόνο κριτήριο (Απ. Γεωργιάδης, ό. π., σελ. 575). Η σχετική δικαστική κρίση, πρέπει να αιτιολογείται ειδικά και εµπεριστατωµένα.

     Περαιτέρω, σε σχέση µε την εξειδίκευση του συµφέροντος του τέκνου κατά την ανάθεση της γονικής µέριµνας και του τρόπου άσκησής της, παρατηρείται) ότι, σύµφωνα µε τη νοµολογία (µεταξύ άλλων, ΑΠ 1027/2010, 414/2010, «Όταν το δικαστήριο καλείται να αποφασίσει σχετικά µε την ανάθεση της γονικής µέριµνας ή επιµέλειας ανηλίκου τέκνου σε έναν από τους  εν διαστάσει ευρισκόµενους γονείς του, πρέπει να έχει ως αποκλειστικό οδηγό της δικαιοδοτικής του κρίσης το γενικό συµφέρον και µόνον του ανηλίκου τέκνου σωµατικό, υλικό, πνευµατικό, ψυχικό και ηθικό, χωρίς να επιδρά αυτοτελώς στη λήψη της απόφασής του κανένας από τους διαφορετικούς παράγοντες, που συνοδεύουν το πρόσωπο κάθε γονέα, όπως είναι το φύλο, η φυλή, η γλώσσα, η θρησκεία, η κοινωνική προέλευση, η περιουσιακή κατάσταση κλπ. Για τη λήψη της απόφασης το δικαστήριο λαµβάνει υπόψη και τους µε ανεπηρέαστη επιλογή αναπτυχθέντες µέχρι τότε δεσµούς του διαθέτοντος ικανότητα διακρίσεως τέκνου µε τους γονείς του (και τους τυχόν αδελφούς του), τις τυχόν συµφωνίες των γονέων σχετικά µε την επιµέλεια και την περιουσία του, καθώς και τη γνώµη του, εφόσον αυτό, κατά την ανέλεγκτη κρίση του δικαστηρίου, εν όψει της ηλικίας του και της πνευµατικής του ανάπτυξης, είναι ικανό να αντιληφθεί το πραγµατικό του συµφέρον.

   Οι ικανότητες των γονέων, το περιβάλλον, το επάγγελµα, η πνευµατική τους ανάπτυξη και η δράση τους στο κοινωνικό σύνολο, η ικανότητα προσαρµογής τους στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας µέσα στα πλαίσια της  λογικής και ορθολογικής αντιµετώπισης των θεµάτων των νέων, η σταθερότητα των συνθηκών ανάπτυξης του τέκνου χωρίς εναλλαγές στις συνθήκες  διαβίωσης, περιλαµβάνονται στα κριτήρια προσδιορισµού του συµφέροντος του τέκνου. Αυτό δε ισχύει ανεξάρτητα από την υπαιτιότητα των γονέων ως προς το διαζύγιο ή τη διακοπή της έγγαµης συµβίωσης, εκτός εάν η συµπεριφορά του υπαιτίου έχει επιδράσει και στην άσκηση της γονικής µέριµνας -  επιµέλειας, ώστε να ανακύπτει αντίθεση στο συµφέρον του τέκνου, λόγω της έκτασης και της βαρύτητας της συµπεριφοράς του αυτής, δηλωτικής της δοµής του χαρακτήρα του και της εν γένει προσωπικότητάς του, έτσι ώστε και έναντι του τέκνου να αναµένεται από αυτόν η τήρηση της ίδιας συµπεριφοράς. Η µικρή ηλικία του τέκνου και το φύλο του δεν αποτελούν κυρίαρχο,  κατά νόµο, στοιχείο για τον προσδιορισµό του συµφέροντος του τέκνου  προς ανάθεση της γονικής µέριµνάς του σε έναν από τους γονείς του µετά  τη νηπιακή ηλικία του, οπότε παύει η σαφής βιοκοινωνική υπεροχή της µητέρας από άποψη καταλληλότητας για τη γονική µέριµνα του τέκνου. Το συµφέρον του τέκνου λαµβάνεται υπό ευρεία έννοια και προς διαπίστωσή του λαµβάνονται υπόψη και αξιολογούνται όλα τα επωφελή για το ανήλικο στοιχεία και περιστάσεις, χωρίς η εκφρασθείσα γνώµη του τέκνου να αποτελεί, χωρίς άλλο, αποφασιστικό παράγοντα µε ιδιαίτερη βαρύτητα, διότι πολλές φορές η θέληση του ανηλίκου είναι αποτέλεσµα επηρεασµού και πρόσκαιρη και δεν σηµαίνει ότι εξυπηρετεί πράγµατι το συµφέρον του»).

    Επίσης, παρατηρείται ότι (βλ., µεταξύ άλλων, ΑΠ 537/2012: «Για την εξειδίκευση της αόριστης αυτής νοµικής έννοιας δεν παρέχονται από τον νοµοθέτη εκ των προτέρων προσδιοριστικά στοιχεία πέραν από το επιβαλλόµενο στον δικαστή καθήκον να σεβαστεί την ισότητα µεταξύ των γονέων και να µην κάνει διακρίσεις εξαιτίας του φύλου, της κοινωνικής προέλευσης ή της περιουσιακής - οικονοµικής κατάστασης τους. (…)

   Στην δικαστική, συνεπώς, κρίση καταλείπεται ευρύ πεδίο ώστε, αφού ληφθούν υπόψη, όλες οι σχέσεις και οι περιστάσεις, να καταλήξει σε ρύθµιση τέτοια, που να εξυπηρετείται καλύτερα το συµφέρον του ανηλίκου τέκνου. Κρίσιµα προς τούτο στοιχεία είναι, µεταξύ άλλων, η καταλληλότητα του ή των γονέων για την ανάληψη του έργου της διαπαιδαγώγησης και της περίθαλψης του ανηλίκου τέκνου, και οι έως τότε δεσµοί του τέκνου µε τους γονείς και αδελφούς του. Για το σκοπό αυτό λαµβάνεται υπόψη η προσωπικότητα και η παιδαγωγική καταλληλότητα του κάθε γονέα και συνεκτιµώνται οι συνθήκες κατοικίας και η οικονοµική κατάσταση τούτων (ΑΠ 952/2007). Από το συνδυασµό, επίσης, των ίδιων πιο πάνω διατάξεων των άρθρ. 1510, 1511, 1512, 1514 και 1518 ΑΚ συνάγεται, ότι οι ικανότητες των γονέων, το περιβάλλον, το επάγγελµα, η πνευµατική τους ανάπτυξη και η δράση τους στο κοινωνικό σύνολο, η ικανότητα προσαρµογής τους στις απαιτήσεις της σύγχρονης κοινωνίας µέσα στα πλαίσια της λογικής και ορθολογικής αντιµετώπισης των θεµάτων των νέων, η σταθερότητα των συνθηκών ανάπτυξης του τέκνου χωρίς εναλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης, περιλαµβάνονται στα κριτήρια προσδιορισµού του συµφέροντος του τέκνου»)

 

Γ. Επι του  άρθρου 7 που αντικαθιστά το άρθρο 1513 του ΑΚ

       «…. Σύµφωνα µε την προτεινόµενη διάταξη, στην περίπτωση κατά την οποία η γονική µέριµνα ασκείται από κοινού και εξίσου από τους γονείς του τέκνου, ο γονέας µε τον οποίο διαµένει το τέκνο υποχρεούται σε προηγούµενη ενηµέρωση του άλλου γονέα, πριν επιχειρήσει τις πράξεις του εδαφίου α΄ του άρθρου 1516, δηλαδή πριν διενεργήσει πράξεις συνήθους επιµέλειας ή πράξεις τρέχουσας διαχείρισης της περιουσίας του τέκνου ή πράξεις που έχουν επείγοντα χαρακτήρα ή πρόκειται για τη λήψη δήλωσης βούλησης που είναι απευθυντέα προς το τέκνο.

   Συναφώς επισηµαίνονται τα εξής:

      Το ισχύον δίκαιο (άρθρο 1513 παρ. 3 του Αστικού Κώδικα) παρέχει στον γονέα στον οποίο δεν έχει ανατεθεί η άσκηση της γονικής µέριµνας δικαίωµα πληροφόρησης έναντι του άλλου γονέα για το πρόσωπο και την περιουσία του τέκνου. Το δικαίωµα αφορά σοβαρά ζητήµατα για το πρόσωπο και την περιουσία του τέκνου και διασφαλίζει ότι δεν αποξενώνεται ο γονέας που δεν ασκεί τη γονική µέριµνα από τη ζωή του τέκνου του, επιτρέπει δε, ενδεχοµένως, και διαβούλευση επί των θεµάτων αυτών.

    Η ισχύουσα ρύθµιση ορίζει, επίσης, ότι καθένας από τους γονείς δικαιούται, κατ’ εξαίρεση, να επιχειρεί και µόνος του πράξεις συνήθεις ή επείγουσες (άρθρο 1516 του Αστικού Κώδικα), χωρίς να απαιτείται συναίνεση ή έγκριση του άλλου γονέα, διότι και οι δύο γονείς είναι φορείς του δικαιώµατος.

       Συνεπώς, προκειµένου περί επουσιωδών διαχειριστικών πράξεων ή περί επειγουσών περιπτώσεων, είναι προς το συµφέρον του τέκνου να δικαιούται να ενεργήσει αυτοτελώς ο ένας γονέας. Ο λόγος της εξαίρεσης αυτής συνίσταται στο ότι είτε είναι επικίνδυνο να καθυστερεί η συναίνεση του άλλου γονέα είτε ότι δεν είναι πιθανό να είχε αυτός αντίθετη άποψη, αν το ζήτηµα είχε προηγουµένως συζητηθεί µεταξύ τους (Απ. Γεωργιάδης, ό. π., σελ. 565, Δ. Παπαδοπούλου-Κλαµαρή, Άσκηση γονικής µέριµνας µετά το διαζύγιο, ΕφΑΔ 2020, 12011 επ.). Βλ. και ΑΠ 1312/2012). Παράλληλα, αποφεύγεται δυσλειτουργία στην οικογενειακή ζωή και αδικαιολόγητη περιπλοκή στις σχέσεις µε τρίτους. Τυχόν καταχρηστική άσκηση του δικαιώµατος αυτού αντιµετωπίζεται µε εφαρµογή του άρθρου 1532 του Αστικού Κώδικα.

     Σε κάθε περίπτωση, είναι δυνατή η ενηµέρωση του άλλου γονέα σε εύλογο χρόνο.

       Τα ανωτέρω ισχύουν και στο πλαίσιο της προτεινόµενης ρύθµισης, σύµφωνα µε την οποία, η άσκηση της γονικής µέριµνας γίνεται από κοινού και εξίσου από τους γονείς. Άρα, κατά τα ανωτέρω αναφερθέντα, τις συνήθεις ή  επείγουσες πράξεις του άρθρου 1516 του Αστικού Κώδικα δύναται καταρχήν να τις ασκεί τόσο ο γονέας µε τον οποίο διαµένει το τέκνο όσο και ο άλλος γονέας.

       Η εισαγωγή υποχρέωσης προηγούµενης ενηµέρωσης του γονέα µε τον οποίο δεν διαµένει το τέκνο, από τον άλλο γονέα, µε τον οποίο αυτό διαµένει, αναφορικά µε τις συνήθεις ή επείγουσες πράξεις που αφορούν το τέκνο, δηλαδή υποχρέωσης µόνο για τον γονέα µε τον οποίο διαµένει το τέκνο να προβαίνει σε ενηµέρωση του άλλου γονέα, µολονότι η γονική µέριµνα ασκείται από κοινού, συνιστά άνιση αντιµετώπιση του υπόχρεου να προβαίνει σε ενηµέρωση γονέα, η οποία δύναται, υπό προϋποθέσεις, να µη συνάδει µε τον σκοπό του άρθρου 4 του Συντάγµατος (καθώς και µε τον γενικότερο σκοπό του νοµοσχεδίου. Βλ. και Αιτιολογική Έκθεση επί του Κεφαλαίου Β΄, «(…) καθιερώνεται η αρχή της ισότητας των γονέων στις ευθύνες και τα δικαιώµατα έναντι του τέκνου, µε γνώµονα αποκλειστικά και µόνο το συµφέρον αυτού»), αλλά και µε το δικαίωµα επί της προσωπικότητας που έχει ο γονέας µε τον οποίο διαµένει το τέκνο (άρθρο 57 του Αστικού Κώδικα και άρθρο 5 παρ. 2 Συντάγµατος), του οποίου φαίνεται να αµφισβητείται εκ προοιµίου η ικανότητα και η επάρκεια άσκησης της γονικής µέριµνας και, µάλιστα, σε, κατά κανόνα, ήσσονος σηµασίας ζητήµατα, για τα οποία µπορεί να υπάρξει και εκ των υστέρων ενηµέρωση.

 

Δ . Επί του άρθρου 12, το οποίο αντικαθιστά το άρθρο 1519 του Αστικού Κώδικα

      «... Επί του εδαφίου α΄.

      Σύµφωνα µε την προτεινόµενη ρύθµιση, «Όταν η επιµέλεια ασκείται από τον ένα γονέα ή έχει γίνει κατανοµή της µεταξύ των γονέων, οι αποφάσεις για την ονοµατοδοσία του τέκνου, για το θρήσκευµα, για ζητήµατα της υγείας του, εκτός από τα επείγοντα και τα εντελώς τρέχοντα, καθώς και για ζητήµατα εκπαίδευσης που επιδρούν αποφασιστικά στο µέλλον του, λαµβάνονται από τους δύο γονείς από κοινού».

       Όπως επισηµαίνεται στην κατ’ άρθρον ανάλυση της αξιολογούµενης ρύθµισης, «Με την προτεινόµενη ρύθµιση επιδιώκεται η αποφασιστική συµµετοχή και συναπόφαση και του γονέα που δεν διαµένει µε το τέκνο για σηµαντικά ζητήµατα που αφορούν την επιµέλειά του».

     Η προτεινόµενη ρύθµιση φαίνεται να υιοθετεί τη θεωρία του πυρήνα, την οποία ακολουθεί παγίως η νοµολογία (ΑΠ 417/2005, 1005/2006, 1700/2001. Βλ., επίσης, αντί πολλών, Θ. Παπαχρίστου, Οικογενειακό Δίκαιο, σελ. 339- 340), σύµφωνα µε την οποία, υπάρχουν κάποιες πράξεις επιµέλειας που είναι τόσο σηµαντικές για τον ανήλικο, λόγω του ότι δύνανται να επηρεάσουν τη ζωή του, ώστε θεωρείται ότι ανήκουν στον πυρήνα της γονικής µέριµνας, µε συνέπεια οι σχετικές αποφάσεις να λαµβάνονται και από τους δύο γονείς, ακόµη και αν η επιµέλεια έχει ανατεθεί στον ένα γονέα και, σε περίπτωση διαφωνίας τους, από το δικαστήριο.

       Στον πυρήνα της γονικής µέριµνας, υπό την έννοια ότι υπάγονται σε συναπόφαση των γονέων, ανήκουν, κατά την προτεινόµενη ρύθµιση, η οποία φαίνεται να ακολουθεί περιοριστική απαρίθµηση των ζητηµάτων, οι αποφάσεις για την ονοµατοδοσία του τέκνου, για το θρήσκευµα, για ζητήµατα της υγείας του, εκτός από τα επείγοντα και τα εντελώς τρέχοντα ζητήµατα, καθώς και για ζητήµατα εκπαίδευσης που επιδρούν αποφασιστικά στο µέλλον του τέκνου.

     Η θεωρία και η νοµολογία διαρκώς εµπλουτίζουν τα θέµατα επιµέλειας του προσώπου που θα µπορούσαν να υπαχθούν στον πυρήνα της γονικής µέριµνας (π.χ., απόφαση για την αλλαγή του επωνύµου του τέκνου, σύναψη γάµου από τον ανήλικο κατά την έννοια του άρθρου 1350 παρ. 2 εδ. β΄ του Αστικού Κώδικα. Βλ. και Ι. Κονδύλη, Ειδικές πράξεις του γονέα µετά το διαζύγιο ή τη διάσπαση ή την ακύρωση του γάµου, ΕφΑΔ 2021, 398 επ)…. |»

Ε .  Επί του άρθρου 13, το οποίο αντικαθιστά το άρθρο 1520 του Αστικού Κώδικα

   «… Υποστηρίζεται ότι το δικαίωµα επικοινωνίας κατοχυρώνεται και στο άρθρο 8 παρ. 2 της ΕΣΔΑ για την προστασία της οικογενειακής ζωής (βλ. Απ. Γεωργιάδη, ό. π., σελ. 604, Σ. Κουκούλη-Σπηλιωτοπούλου, ό.π., αρ. 152 επ., ιδίως 184 επ. Επίσης, Υπόθεση Κοσµοπούλου κατά Ελλάδας Απόφαση ΕΔΔΑ της 5ης Φεβρουαρίου 2004).

      Ο κύριος σκοπός του δικαιώµατος επικοινωνίας είναι η ικανοποίηση του συναισθήµατος της αγάπης µεταξύ του γονέα και του παιδιού, και η αποφυγή της αποξένωσής τους.

     Κατά δεύτερο λόγο, όµως, µε το δικαίωµα επικοινωνίας επιτυγχάνεται στην πράξη, από τον άλλο γονέα, και έλεγχος του γονέα µε τον οποίο µένει ο ανήλικος. Ο άλλος αυτός γονέας είναι ο δικαιούχος του δικαιώµατος επικοινωνίας του άρθρου 1520, ενώ ο γονέας που διαµένει µε τον ανήλικο είναι ο υπόχρεος (Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, ό. π., σελ. 327 επ. Για το δικαίωµα επικοινωνίας σε περίπτωση µεταβολής κατοικίας βλ. Δ. Παπαδοπούλου-Κλαµαρή, Καθορισµός και µεταβολή του τόπου διαµονής του ανηλίκου, Τιµητικός Τόµος Έφης Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, σελ. 314 επ.).

    Επίσης, σύµφωνα µε την ΑΠ 851/2015, «Κατά το άρθρο 1520 παρ.1 και 3 Α.Κ., όπως αυτό ισχύει µετά το ν.1329/1983, ο γονέας µε τον οποίο δεν διαµένει το τέκνο διατηρεί το δικαίωµα της προσωπικής επικοινωνίας µε αυτό και τα σχετικά µε την επικοινωνία κανονίζονται ειδικότερα από το δικαστήριο. Από τη διάταξη αυτή προκύπτει ότι η επικοινωνία του γονέα µε το ανήλικο τέκνο του, ως καθιερούµενο δικαίωµα, εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο των διατάξεων που προβλέπουν την άσκηση του δικαιώµατος και  καθήκοντος των γονέων για τη µέριµνα υπέρ του ανηλίκου τέκνου τους (άρθρα 1510 έως 1518 του Αστικού Κώδικα) και απορρέει από το φυσικό δεσµό   του αίµατος και του αισθήµατος στοργής του γονέα προς το τέκνο, κατά τη  ρύθµιση όµως αυτού του δικαιώµατος λαµβάνεται υπόψη πρωτίστως το αληθινό συµφέρον του τέκνου, που υπάρχει όταν η επικοινωνία συντελεί στην  ανάπτυξη του ψυχικού κόσµου και της προσωπικότητας του ανηλίκου».

   Το δικαίωµα επικοινωνίας υπόκειται σε περιορισµούς, εφόσον αυτοί είναι αναγκαίοι για την προστασία του συµφέροντος του τέκνου. Οι περιορισµοί,τους οποίους επιβάλλει το δικαστήριο, µπορεί να αναφέρονται στον τόπο ή τον χρόνο της επικοινωνίας, την παρουσία τρίτων προσώπων κατά τη διάρκειά της ή ακόµη να συνίστανται στη λήψη µέτρων που διαµορφώνουν την επικοινωνία µε ιδιαίτερο τρόπο λόγω ειδικών περιστάσεων (Βλ., ιδίως, Αθ. Πουλιάδη, σε Γεωργιάδη-Σταθόπουλου Ερµηνεία ΑΚ, αρ. 78 επ.).

      Έχει κριθεί, µάλιστα, ότι «(…) από τον συνδυασµό των διατάξεων του άρθρου 1520 του Αστικού Κώδικα προς εκείνες των άρθρων 3 §1 και 9 § 3 του Ν 2101/1992 "Κύρωση της Διεθνούς Σύµβασης για τα δικαιώµατα του παιδιού" συνάγεται, ότι είναι επιτρεπτό να αποκλεισθεί η προσωπική επικοινωνία του γονέως µε το ανήλικο τέκνο του, εάν τούτο επιβάλλεται από το συµφέρον του τελευταίου» (ΑΠ 896/2007, 414/2010, 537/2012. Από τη θεωρία, αντίθετος στον καταρχήν πλήρη αποκλεισµό του δικαιώµατος ο Θ. Παπαχρίστου, ό. π., σελ. 353, µε επιχείρηµα από την υπερνοµοθετική κατοχύρωση  του δικαιώµατος στο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, ο οποίος, πάντως, δέχεται ότι «µόνο σε εξαιρετικά οριακές περιπτώσεις, όταν η ίδια η επικοινωνία είναι τραυµατική για το παιδί, το δικαστήριο µπορεί να την αποκλείσει µε δυνατότητα  όµως ανάκτησής της, αν µεταβληθούν οι περιστάσεις»).

      Είναι αυτονόητο ότι ο αποκλεισµός δεν αφορά το δικαίωµα γενικά και αφηρηµένα, αλλά την πλαισίωσή του υπό συγκεκριµένες περιστάσεις. Αν αυτές µεταβληθούν, το ζήτηµα θα ρυθµιστεί εκ νέου και διαφορετικά. Είναι, επίσης, αυτονόητο ότι ο αποκλεισµός του δικαιώµατος έπεται της εξάντλησης κάθε προσπάθειας υποβολής της άσκησης του δικαιώµατος σε συγκεκριµένους  περιοριστικούς όρους, ενώ διαρκής αποκλεισµός δύναται να επιβληθεί µόνο όταν άλλα, χρονικώς περιορισµένα µέτρα, δεν επαρκούν [ΕφΘεσ 1008/2008, σύµφωνα µε την οποία, «Η δυνατότητα προσωπικής επικοινωνίας δεν µπορεί να αφαιρεθεί από το γονέα που δεν έχει µαζί του το τέκνο, ούτε και να περιορισθεί, παρά µόνο στο µέτρο που σε εξαιρετικές περιπτώσεις τούτο επιβάλλεται από σπουδαίο λόγο (ΕφΑθ 2616/2010, ΕφΑθ 1461/1997, ΕφΘεσ 3570/1991), και ιδίως όταν υφίστανται εξαιρετικά ακραίες καταστάσεις, ή η άσκηση του δικαιώµατος επικοινωνίας γίνεται µε τρόπο  καταχρηστικό].

    Τόσο για τον πλήρη αποκλεισµό όσο και για τον περιορισµό της επικοινωνίας του τέκνου µε τον γονέα ή τους απώτερους ανιόντες του, το Δικαστήριο θα εξετάσει εάν αυτό είναι αναγκαίο για το συµφέρον του τέκνου και όχι για το συµφέρον του γονέα ή τρίτου που έχει την επιµέλεια αυτού». Επίσης, ιδίως ως προς την τήρηση της αρχής της αναλογικότητας, Γ. Κουµάντος, ό. π., σελ. 214 και 241, Θ. Πουλιάδης, ό. π., αρ. 83 επ., Γ. Λαδογιάννης, σε Σύντοµη Ερµηνεία του Αστικού Κώδικα, άρθρο 1520, αρ. 14).

    Υπό το φως των ανωτέρω, επισηµαίνεται ο εξαιρετικός χαρακτήρας του µέτρου του περιορισµού και, ιδίως, του αποκλεισµού του δικαιώµατος επικοινωνίας κατά την εφαρµογή των ρυθµίσεων, αφενός, «για εξαιρετικά σοβαρούς λόγους» και, αφετέρου, «[όταν] ο γονέας µε τον οποίο δεν διαµένει το τέκνο κριθεί ακατάλληλος να ασκεί το δικαίωµα επικοινωνίας». Ο εξαιρετικός χαρακτήρας των ως άνω µέτρων, σε συνδυασµό µε τις διαφορετικές συνέπειες του περιορισµού ως προς τον αποκλεισµό του δικαιώµατος, αλλά και την υπερνοµοθετική κατοχύρωση του δικαιώµατος επικοινωνίας στο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, επιβάλλει την εφαρµογή διαφορετικών και διαβαθµισµένης βαρύτητας κριτηρίων για τον περιορισµό, εν σχέσει µε τον αποκλεισµό του δικαιώµατος, υπό τον όρο, βεβαίως, της τήρησης της αρχής της αναλογικότητας.

 

V.   Κείμενο νέου νόμου   4800/2021  (ΦΕΚ 81/Α/21-5-2021)

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’

ΣΚΟΠΟΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

Άρθρο 1

Σκοπός

Ο παρών νόμος αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση του βέλτιστου συμφέροντος του τέκνου διά της ενεργού παρουσίας και των δύο γονέων κατά την ανατροφή του και την εκπλήρωση της ευθύνης τους έναντι αυτού. Οι διατάξεις του ερμηνεύονται και εφαρμόζονται σύμφωνα με τις διεθνείς συμβάσεις, που δεσμεύουν τη Χώρα, ιδίως με τη Διεθνή Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού, που κυρώθηκε με τον ν. 2101/1992 (Α’ 192) και τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (Σύμβαση Κωνσταντινούπολης), που κυρώθηκε με τον ν. 4531/2018 (Α’ 62), και δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι δικαιολογούν τη μη τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από αυτές.

Άρθρο 2

Αντικείμενο

Αντικείμενο του παρόντος νόμου αποτελεί η αναμόρφωση των σχέσεων μεταξύ γονέων και τέκνου μετά τη διακοπή της συμβίωσης, το διαζύγιο, την ακύρωση του γάμου ή τη λύση του συμφώνου συμβίωσης.

 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’

ΚΑΤΟΙΚΙΑ, ΣΥΝΑΙΝΕΤΙΚΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ, ΣΧΕΣΕΙΣ ΓΟΝΕΩΝ ΚΑΙ ΤΕΚΝΩΝ -

ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΩΔΙΚΑ

Άρθρο 3

Κατοικία ανηλίκου - Τροποποίηση του άρθρου 56 Α.Κ.

Στο άρθρο 56 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164) προστίθενται τρίτο και τέταρτο εδάφιο και το  άρθρο διαμορφώνεται ως εξής:

«Άρθρο 56

Ο ανήλικος που τελεί υπό γονική μέριμνα, έχει κατοικία την κατοικία των γονέων του ή του γονέα που ασκεί μόνος του τη γονική μέριμνα. Αν τη γονική μέριμνα ασκούν και οι δύο γονείς, χωρίς να έχουν την ίδια κατοικία, ο ανήλικος  έχει κατοικία την κατοικία του γονέα με τον οποίο διαμένει.

Η επίδοση εγγράφων που αφορούν το τέκνο γίνεται  στην κατοικία του γονέα με τον οποίο διαμένει ή του  τρίτου που ασκεί τη γονική μέριμνα. Ο γονέας με τον  οποίο διαμένει το τέκνο, υποχρεώνεται άμεσα να ενημερώσει τον άλλο γονέα σχετικά με την επίδοση και το περιεχόμενο των εγγράφων που το αφορούν.

Ο ανήλικος που τελεί υπό επιτροπεία ή όποιος τελεί  υπό πλήρη στερητική δικαστική συμπαράσταση, έχει κατοικία την κατοικία του επιτρόπου ή του δικαστικού συμπαραστάτη του.».

Άρθρο 4

Συναινετικό διαζύγιο - Αντικατάσταση του άρθρου 1441 Α.Κ.

Το άρθρο 1441 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164) αντικαθίσταται ως εξής:

«Άρθρο 1441

Συναινετικό διαζύγιο

1. Οι σύζυγοι μπορούν, με έγγραφη συμφωνία ή κοινή ψηφιακή δήλωση, να λύσουν τον γάμο τους. Η έγγραφη συμφωνία καταρτίζεται μεταξύ των συζύγων ή η κοινή ψηφιακή δήλωση υποβάλλεται από αυτούς με την παρουσία ή με ψηφιακή σύμπραξη πληρεξούσιου δικηγόρου αντίστοιχα για καθέναν από αυτούς. Όταν η συμφωνία είναι έγγραφη, υπογράφεται από τους ίδιους και από τους πληρεξούσιους δικηγόρους τους ή μόνο από τους τελευταίους, εφόσον είναι εφοδιασμένοι με ειδικό πληρεξούσιο. Η πληρεξουσιότητα πρέπει να έχει δοθεί μέσα στον τελευταίο μήνα πριν από την υπογραφή της συμφωνίας.

2. Αν υπάρχουν ανήλικα τέκνα, για να λυθεί ο γάμος, πρέπει με την έγγραφη συμφωνία ή την κοινή ψηφιακή δήλωση της παρ. 1 ή με άλλη συμφωνία μεταξύ των συζύγων, που καταρτίζεται, όπως ορίζεται στην παρ. 1, να ρυθμίζεται η κατανομή της γονικής μέριμνας και ιδίως η επιμέλεια των τέκνων, ο τόπος διαμονής τους, ο γονέας με τον οποίο διαμένουν, η επικοινωνία τους με τον άλλο γονέα και η διατροφή τους. Η ανωτέρω έγγραφη συμφωνία ή η κοινή ψηφιακή δήλωση ισχύει για τουλάχιστον δύο (2) έτη και παρατείνεται αυτοδικαίως, εκτός αν κάποιος από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον άλλο γονέα, πριν τη λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή της.

3. α. Η έγγραφη συμφωνία για τη λύση του γάμου, καθώς και κάθε χωριστή συμφωνία για την κατανομή της γονικής μέριμνας, την επιμέλεια, τον τόπο διαμονής, την επικοινωνία και τη διατροφή των ανηλίκων τέκνων, υποβάλλονται από τους πληρεξουσίους δικηγόρους του κάθε συζύγου μαζί με τα ειδικά πληρεξούσια σε συμβολαιογράφο.

β. Η κατάρτιση της συμβολαιογραφικής πράξης της παρ. 4 απέχει τουλάχιστον δέκα (10) ημέρες από την έγγραφη συμφωνία των συζύγων ή την κοινή ψηφιακή δήλωση. Η ημερομηνία της έγγραφης συμφωνίας των συζύγων αποδεικνύεται με βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής αυτών. Βεβαίωση του γνησίου της υπογραφής των συζύγων δεν απαιτείται στην περίπτωση υποβολής κοινής ψηφιακής δήλωσης.

4. Ο συμβολαιογράφος συντάσσει πράξη με την οποία βεβαιώνει τη λύση του γάμου, επικυρώνει τις συμφωνίες των συζύγων και τις ενσωματώνει σε αυτή. Τη συμβολαιογραφική πράξη υπογράφουν ή εγκρίνουν με ηλεκτρονικά μέσα οι σύζυγοι και οι πληρεξούσιοι δικηγόροι τους ή μόνο οι τελευταίοι, εφόσον είναι εφοδιασμένοι με ειδικό πληρεξούσιο. Η πληρεξουσιότητα δίδεται τον τελευταίο μήνα πριν από την υπογραφή της πράξης. Όταν η βεβαίωση αφορά στην επιμέλεια, επικοινωνία και διατροφή των ανηλίκων τέκνων, η πράξη αποτελεί εκτελεστό τίτλο, εφόσον έχουν συμπεριληφθεί στη συμφωνία οι ρυθμίσεις των άρθρων 950 και 951 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. Μετά τη λήξη ισχύος της επικυρωμένης συμφωνίας, μπορεί να ρυθμίζονται η επιμέλεια, η επικοινωνία και η διατροφή των τέκνων για περαιτέρω χρονικό διάστημα με νέα συμφωνία και με την ίδια διαδικασία.

5. Η λύση του γάμου επέρχεται με την κατάθεση αντιγράφου της συμβολαιογραφικής πράξης στο ληξιαρχείο  όπου έχει κατατεθεί η σύσταση του γάμου, ή με ενημέρωση του ληξιαρχείου με χρήση Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών.».

Άρθρο 5

Συμφέρον τέκνου - Τροποποίηση του άρθρου 1511 Α.Κ.

Το άρθρο 1511 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164) αντικαθίσταται ως εξής:

«Άρθρο 1511

Άσκηση - ανάθεση γονικής μέριμνας κατά το  συμφέρον του τέκνου

1. Κάθε απόφαση των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας πρέπει να αποβλέπει στο βέλτιστο συμφέρον του τέκνου.

2. Στο βέλτιστο συμφέρον του τέκνου, που εξυπηρετείται ιδίως από την ουσιαστική συμμετοχή και των δύο γονέων στην ανατροφή και φροντίδα του, καθώς επίσης και από την αποτροπή διάρρηξης των σχέσεών του με καθένα από αυτούς, πρέπει να αποβλέπει και η απόφαση του δικαστηρίου, όταν αποφασίζει σχετικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή με τον τρόπο άσκησής της. Η απόφαση του δικαστηρίου συνεκτιμά παραμέτρους, όπως την ικανότητα και πρόθεση καθενός εκ των γονέων να σεβαστεί τα δικαιώματα του άλλου, τη συμπεριφορά κάθε γονέα κατά το προηγούμενο χρονικό διάστημα και τη συμμόρφωσή του με τις νόμιμες υποχρεώσεις του, δικαστικές αποφάσεις, εισαγγελικές διατάξεις και προηγούμενες συμφωνίες που είχε συνάψει με τον άλλο γονέα και αφορούν το τέκνο.

3. Η απόφαση του δικαστηρίου πρέπει επίσης να σέβεται την ισότητα μεταξύ των γονέων και να μην κάνει διακρίσεις εξαιτίας ιδίως του φύλου, του σεξουαλικού προσανατολισμού, της φυλής, της γλώσσας, της θρησκείας, των πολιτικών ή όποιων άλλων πεποιθήσεων, της ιθαγένειας, της εθνικής ή κοινωνικής προέλευσης ή της περιουσίας.

4. Ανάλογα με την ωριμότητα του τέκνου πρέπει να ζητείται και να συνεκτιμάται η γνώμη του, πριν από κάθε απόφαση σχετική με τη γονική μέριμνα και τα συμφέροντά του.».

Άρθρο 6

Σε περίπτωση διαφωνίας - Αντικατάσταση του άρθρου 1512 Α.Κ.

Το άρθρο 1512 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164) αντικαθίσταται ως εξής: «Άρθρο 1512

Σε περίπτωση διαφωνίας

Κατά την άσκηση της γονικής μέριμνας οι γονείς καταβάλλουν προσπάθεια για την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων. Αν διαφωνούν, αποφασίζει το δικαστήριο.».

Άρθρο 7

Από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας - Τροποποίηση του άρθρου 1510 Α.Κ. -

Αντικατάσταση του τίτλου και του άρθρου 1513 Α.Κ.

1. Στο πρώτο εδάφιο του άρθρου 1510 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164), μετά τις λέξεις «από κοινού» προστίθενται οι λέξεις «και εξίσου» και το εδάφιο διαμορφώνεται ως εξής: «Η μέριμνα για το ανήλικο τέκνο είναι καθήκον και δικαίωμα των γονέων (γονική μέριμνα), οι οποίοι την ασκούν από κοινού και εξίσου.».

2. Ο τίτλος και το άρθρο 1513 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164) αντικαθίσταται ως εξής:

«Άρθρο 1513

Διαζύγιο ή ακύρωση του γάμου - διάσταση των συζύγων

Στις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή λύσης ή ακύρωσης του συμφώνου συμβίωσης ή διακοπής της συμβίωσης των συζύγων ή των μερών του συμφώνου συμβίωσης και εφόσον ζουν και οι δύο γονείς, εξακολουθούν να ασκούν από κοινού και εξίσου τη γονική μέριμνα. Ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο, επιχειρεί τις πράξεις που προβλέπονται στο πρώτο εδάφιο του άρθρου 1516, κατόπιν προηγούμενης ενημέρωσης του άλλου γονέα.».

Άρθρο 8

Παρέκκλιση από την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας - Αντικατάσταση του τίτλου και του άρθρου 1514 Α.Κ.

Ο τίτλος και το άρθρο 1514 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164) αντικαθίστανται ως εξής:

«Άρθρο 1514

Παρέκκλιση από την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας

1. Κατά παρέκκλιση του άρθρου 1513, οι γονείς μπορούν με έγγραφο βεβαίας χρονολογίας να ρυθμίζουν διαφορετικά την κατανομή της γονικής μέριμνας, ιδίως να αναθέτουν την άσκησή της στον έναν από αυτούς, και να καθορίζουν τον τόπο κατοικίας του τέκνου τους, τον γονέα με τον οποίο θα διαμένει, καθώς και τον τρόπο επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα. Το ανωτέρω έγγραφο ισχύει τουλάχιστον για δύο (2) έτη και παρατείνεται αυτοδικαίως, εκτός αν κάποιος από τους δύο γονείς δηλώσει εγγράφως στον άλλο γονέα, πριν τη λήξη του συμφωνημένου χρόνου, ότι δεν επιθυμεί την παράτασή του.

2. Αν δεν είναι δυνατή η από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας, εξαιτίας διαφωνίας των γονέων και ιδίως αν ο ένας γονέας αδιαφορεί ή δεν συμπράττει σε αυτήν ή δεν τηρεί την τυχόν υπάρχουσα συμφωνία για την άσκηση ή τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας ή αν η συμφωνία αυτή είναι αντίθετη προς το συμφέρον του τέκνου ή αν η γονική μέριμνα ασκείται αντίθετα προς το συμφέρον του τέκνου, καθένας από τους γονείς προσφεύγει σε διαμεσολάβηση, εξαιρουμένων των περιπτώσεων ενδοοικογενειακής βίας, όπως ο νόμος ορίζει. Αν διαφωνούν, αποφασίζει το δικαστήριο.

3. Το δικαστήριο μπορεί ανάλογα με την περίπτωση:

α) να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων, να εξειδικεύσει τον τρόπο άσκησής  της στα κατ’ ιδίαν θέματα ή να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας στον ένα γονέα ή σε τρίτο,

β) να διατάξει πραγματογνωμοσύνη ή τη λήψη οποιουδήποτε άλλου πρόσφορου μέτρου,

γ) να διατάξει διαμεσολάβηση ή την επανάληψη διακοπείσας διαμεσολάβησης, ορίζοντας συγχρόνως τον διαμεσολαβητή.

Για τη λήψη της απόφασής του το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη τους έως τότε δεσμούς του τέκνου με τους γονείς και τους αδελφούς του, καθώς και τις τυχόν συμφωνίες που έκαναν οι γονείς του τέκνου για την άσκηση της γονικής μέριμνας.».

Άρθρο 9

Τέκνα χωρίς γάμο των γονέων τους - Αντικατάσταση του άρθρου 1515 Α.Κ.

Το άρθρο 1515 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164) αντικαθίσταται ως εξής:

«Άρθρο 1515

Τέκνα χωρίς γάμο των γονέων τους

Η γονική μέριμνα του ανηλίκου τέκνου που γεννήθηκε και παραμένει χωρίς γάμο των γονέων του ανήκει στη μητέρα του. Όταν το τέκνο αναγνωρίζεται εκούσια ή δικαστικά με αγωγή που άσκησε ο πατέρας, αποκτά γονική μέριμνα και ο πατέρας, την οποία ασκεί από κοινού με τη μητέρα. Αν οι γονείς δεν ζουν μαζί, εφαρμόζονται αναλόγως τα άρθρα 1513 και 1514.

Σε περίπτωση δικαστικής αναγνώρισης, στην οποία αντιδίκησε ο πατέρας, αυτός δεν ασκεί γονική μέριμνα ούτε αναπληρώνει τη μητέρα στην άσκησή της, εκτός αν υπάρχει συμφωνία των γονέων. Το δικαστήριο μπορεί, αν το επιβάλλει το συμφέρον του τέκνου, να αποφασίσει διαφορετικά μετά από αίτηση του πατέρα.».

Άρθρο 10

Πράξεις από τον έναν γονέα - Τροποποίηση του άρθρου 1516 Α.Κ.

Το δεύτερο εδάφιο του άρθρου 1516 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164) αντικαθίσταται και το άρθρο 1516 διαμορφώνεται ως εξής:

«Άρθρο 1516

Πράξεις από τον έναν γονέα  Ο καθένας από τους γονείς επιχειρεί και μόνος του  πράξεις αναφερόμενες στην άσκηση της γονικής μέριμνας:

1. Όταν πρόκειται για συνήθεις πράξεις επιμέλειας του προσώπου του τέκνου ή για την τρέχουσα διαχείριση της περιουσίας του ή για πράξεις που έχουν επείγοντα   χαρακτήρα.

2. Όταν πρόκειται για τη λήψη δήλωσης της βούλησης που είναι απευθυντέα προς το τέκνο.

   Στις περιπτώσεις διακοπής της συμβίωσης των γονέων, διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου τους, καθώς και όταν πρόκειται για τέκνο γεννημένο χωρίς γάμο των γονέων του, κάθε ένας από τους γονείς μπορεί να ασκεί τις αξιώσεις διατροφής που έχει το τέκνο κατά του άλλου γονέα ή τρίτου.».

Άρθρο 11

Επιμέλεια του προσώπου - Τροποποίηση του άρθρου 1518 Α.Κ.

Στο άρθρο 1518 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/ 1984, Α’ 164) τροποποιείται το δεύτερο εδάφιο, προστίθεται νέο εδάφιο στο τέλος και το άρθρο 1518 διαμορφώνεται ως εξής:

«Άρθρο 1518

Επιμέλεια του προσώπου

Η επιμέλεια του προσώπου του τέκνου περιλαμβάνει ιδίως την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευσή του, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου διαμονής του.

Κατά την ανατροφή του τέκνου οι γονείς το ενισχύουν, χωρίς διάκριση φύλου, να αναπτύσσει υπεύθυνα και με κοινωνική συνείδηση την προσωπικότητά του. Η λήψη σωφρονιστικών μέτρων επιτρέπεται μόνο εφόσον αυτά είναι παιδαγωγικώς αναγκαία και δεν θίγουν την αξιοπρέπεια του τέκνου.

Κατά τη μόρφωση και την επαγγελματική εκπαίδευση του τέκνου οι γονείς λαμβάνουν υπόψη τις ικανότητες και τις προσωπικές του κλίσεις. Γι’ αυτόν τον σκοπό οφείλουν να συνεργάζονται με το σχολείο και αν υπάρχει ανάγκη, να ζητούν τη συνδρομή αρμοδίων κρατικών υπηρεσιών ή δημοσίων οργανισμών.

Κάθε γονέας υποχρεούται να διαφυλάσσει και να ενισχύει τη σχέση του τέκνου με τον άλλο γονέα, τους αδελφούς του, καθώς και με την οικογένεια του άλλου γονέα, ιδίως όταν οι γονείς δεν ζουν μαζί ή ο άλλος γονέας έχει αποβιώσει.».

Άρθρο 12

Από κοινού άσκηση της επιμέλειας του τέκνου σε σημαντικά ζητήματα - Αντικατάσταση του τίτλου και του άρθρου 1519 Α.Κ.

Ο τίτλος και το άρθρο 1519 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164) αντικαθίστανται ως εξής:

«Άρθρο 1519

Σημαντικά ζητήματα επιμέλειας τέκνου

Όταν η επιμέλεια ασκείται από τον έναν γονέα ή έχει γίνει κατανομή της μεταξύ των γονέων, οι αποφάσεις για την ονοματοδοσία του τέκνου, για το θρήσκευμα, για ζητήματα της υγείας του, εκτός από τα επείγοντα και τα εντελώς τρέχοντα, καθώς και για ζητήματα εκπαίδευσης που επιδρούν αποφασιστικά στο μέλλον του, λαμβάνονται από τους δύο γονείς από κοινού. Τα δύο τελευταία εδάφια του άρθρου 1510 και το άρθρο 1512 εφαρμόζονται αναλόγως.

  Για τη μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου που επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, απαιτείται προηγούμενη έγγραφη συμφωνία των γονέων ή προηγούμενη δικαστική απόφαση που εκδίδεται μετά από αίτηση ενός από τους γονείς. Το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο.

   Ο γονέας στον οποίο δεν έχει ανατεθεί η άσκηση της επιμέλειας έχει το δικαίωμα να ζητά από τον άλλο πληροφορίες για το πρόσωπο και την περιουσία του τέκνου.».

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’

ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΤΕΚΜΗΡΙΟΥ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΚΑΚΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ ΓΟΝΙΚΗΣ ΜΕΡΙΜΝΑΣ - ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΑΣΤΙΚΟΥ ΚΩΔΙΚΑ

Άρθρο 13

Δικαίωμα επικοινωνίας - Αντικατάσταση του άρθρου 1520 Α.Κ.

Το άρθρο 1520 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164) αντικαθίσταται ως εξής:

«Άρθρο 1520

Προσωπική επικοινωνία

Ο γονέας με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, έχει το δικαίωμα και την υποχρέωση της, κατά το δυνατό, ευρύτερης επικοινωνίας με αυτό, στην οποία περιλαμβάνονται τόσο η φυσική παρουσία και επαφή του με το τέκνο, όσο και η διαμονή του τέκνου στην οικία του. Ο γονέας με τον οποίο διαμένει το τέκνο οφείλει να διευκολύνει και να προωθεί την επικοινωνία του τέκνου με τον άλλο γονέα σε τακτή χρονική βάση. Ο χρόνος επικοινωνίας του τέκνου με φυσική παρουσία με τον γονέα, με τον οποίο δεν διαμένει, τεκμαίρεται στο ένα τρίτο (1/3) του συνολικού χρόνου, εκτός αν ο γονέας αυτός ζητά μικρότερο χρόνο επικοινωνίας, ή επιβάλλεται να καθορισθεί μικρότερος ή μεγαλύτερος χρόνος επικοινωνίας για λόγους που αφορούν στις συνθήκες διαβίωσης ή στο συμφέρον του τέκνου, εφόσον, σε κάθε περίπτωση, δεν διαταράσσεται η καθημερινότητα του τέκνου. Αποκλεισμός ή περιορισμός της επικοινωνίας είναι δυνατός μόνο για εξαιρετικά σοβαρούςλόγους, ιδίως όταν ο γονέας με τον οποίον δεν διαμένει το τέκνο, κριθεί ακατάλληλος να ασκεί το δικαίωμα επικοινωνίας. Για τη διαπίστωση της ακαταλληλότητας του γονέα το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέσο, ιδίως την εκπόνηση εμπεριστατωμένης έκθεσης κοινωνικών λειτουργών ή ψυχιάτρων ή ψυχολόγων.

Οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τους ανώτερους ανιόντες και τους αδελφούς του, εκτός αν συντρέχει σπουδαίος λόγος. Οι γονείς δεν έχουν το δικαίωμα να εμποδίζουν την επικοινωνία του τέκνου με τρίτους που έχουν αναπτύξει μαζί του κοινωνικο συναισθηματική σχέση οικογενειακής φύσης, εφόσον με την επικοινωνία εξυπηρετείται το συμφέρον του τέκνου.

Τα σχετικά με την επικοινωνία ζητήματα καθορίζονται ειδικότερα είτε με έγγραφη συμφωνία των γονέων είτε από το δικαστήριο. Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζεται και η παρ. 4 του άρθρου 1511. Όταν συντρέχει περίπτωση κακής ή καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας, ο άλλος γονέας ή κάθε ένας από τους γονείς, αν πρόκειται για επικοινωνία με τρίτο, μπορεί να ζητήσει από το δικαστήριο τη μεταρρύθμιση της επικοινωνίας.».

Άρθρο 14

Συνέπειες κακής άσκησης -Αντικατάσταση του άρθρου 1532 Α.Κ.

Το άρθρο 1532 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164) αντικαθίσταται ως εξής:

«Άρθρο 1532

Συνέπειες κακής άσκησης

Αν ο πατέρας ή η μητέρα παραβαίνουν τα καθήκοντα που τους επιβάλλει το λειτούργημά τους για την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου ή τη διοίκηση της περιουσίας του ή αν ασκούν το λειτούργημα αυτό καταχρηστικά ή δεν είναι σε θέση να ανταποκριθούν σε αυτό, το δικαστήριο μπορεί, εφόσον το ζητήσουν ο άλλος γονέας ή οι πλησιέστεροι συγγενείς του τέκνου ή ο εισαγγελέας, να διατάξει οποιοδήποτε πρόσφορο μέτρο.

Κακή άσκηση της γονικής μέριμνας συνιστούν ιδίως:

α. η υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και διατάξεις δικαστικών και εισαγγελικών αρχών που αφορούν το τέκνο ή προς την υπάρχουσα συμφωνία των γονέων για την άσκηση της γονικής μέριμνας,

β. η διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του και η με κάθε τρόπο πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του τέκνου με αυτούς,

γ. η υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων ή της δικαστικής απόφασης για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και η με κάθε άλλο τρόπο παρεμπόδιση της επικοινωνίας, δ. η κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα,

ε. η αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει τη διατροφή που επιδικάστηκε στο τέκνο από το δικαστήριο ή συμφωνήθηκε μεταξύ των γονέων,

στ. η καταδίκη του γονέα, με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής.

  Το δικαστήριο, στις περιπτώσεις του προηγούμενου εδαφίου, δύναται να αφαιρέσει από τον υπαίτιο γονέα την άσκηση της γονικής μέριμνας ή την επιμέλεια, ολικά ή μερικά, και να την αναθέσει αποκλειστικά στον άλλο γονέα, καθώς επίσης να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο προς διασφάλιση του συμφέροντος του τέκνου.

     Αν συντρέχουν στο πρόσωπο και των δύο γονέων οι περιπτώσεις του δευτέρου εδαφίου, το δικαστήριο μπορεί να αναθέσει την πραγματική φροντίδα του τέκνου ή ακόμα και την επιμέλειά του ολικά ή μερικά σε τρίτο ή και να διορίσει επίτροπο.

    Σε εξαιρετικά επείγουσες περιπτώσεις, εφόσον συντρέχουν οι προϋποθέσεις του πρώτου εδαφίου και επίκειται άμεσος κίνδυνος για τη σωματική ή την ψυχική υγεία του τέκνου, ο εισαγγελέας διατάσσει κάθε πρόσφορο μέτρο για την προστασία του, μέχρι την έκδοση της απόφασης του δικαστηρίου, στο οποίο πρέπει να απευθύνεται εντός ενενήντα (90) ημερών, με δυνατότητα αιτιολογημένης παράτασης της προθεσμίας αυτής κατά ενενήντα (90) επιπλέον ημέρες.».

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ’

ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΜΟΡΦΩΣΗ ΔΙΚΑΣΤΩΝ

Άρθρο 15

Ορισμός διαμεσολαβητών

Ο ορισμός διαμεσολαβητή από το δικαστήριο, σύμφωνα με την περ. γ’ της παρ. 3 του άρθρου 1514 του  Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164), γίνεται από ειδικό μητρώο οικογενειακών διαμεσολαβητών, το οποίο  καταρτίζεται και τηρείται σε ηλεκτρονική μορφή από την Κεντρική Επιτροπή Διαμεσολάβησης, όπως ειδικότερα προβλέπεται στο άρθρο 21.

Άρθρο 16

Έκτακτα προγράμματα επιμόρφωσης στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών

Στο άρθρο 33 του ν. 3689/2008 (Α’ 164) προστίθεται  παρ. 4 και το άρθρο 33 διαμορφώνεται ως εξής:

«1. Το Συμβούλιο Σπουδών κάθε κατεύθυνσης, ύστερα από εισήγηση του Διευθυντή Κατάρτισης και Επιμόρφωσης της κατεύθυνσης, καταρτίζει τον μήνα Σεπτέμβριο κάθε έτους πρόγραμμα επιμόρφωσης, το οποίον μπορεί να συμπληρώνεται ή να τροποποιείται με τον ίδιο τρόπο. Για τη διαμόρφωση του προγράμματος λαμβάνονται, ιδίως, υπόψη οι προτάσεις των δικαστικών λειτουργών, των Προέδρων των Δικαστηρίων και των τριμελών συμβουλίων που διευθύνουν τα δικαστήρια ή των προϊσταμένων των εισαγγελιών, οι οποίες ζητούνται ειδικώς για τον σκοπό αυτόν. Το πρόγραμμα αναρτάται στο κατάστημα της Σχολής και δημοσιεύεται σε ειδικό τεύχος, που εκδίδεται από αυτήν. Για προγράμματα Επιμόρφωσης των Εισαγγελέων εισήγηση καταθέτει ο Διευθυντής Κατάρτισης και Επιμόρφωσης Εισαγγελέων.

Στα σεμινάρια επιμόρφωσης, που διοργανώνονται από την Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών, μπορεί να συμμετέχουν και δικαστικοί λειτουργοί του Δικαστικού Σώματος Ενόπλων Δυνάμεων, καθώς και μέλη του κυρίου προσωπικού του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους.

Στα σεμινάρια επιμόρφωσης που αφορούν σε ελεγκτικά θέματα, μπορεί να συμμετέχουν και δικαστικοί υπάλληλοι που υπηρετούν στο Ελεγκτικό Συνέδριο.

2. Στο ετήσιο πρόγραμμα επιμόρφωσης καθορίζονται οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες, οι οποίες πρόκειται να αναπτυχθούν κατά τη διάρκεια εφαρμογής του, και  διατυπώνονται τα επί μέρους προγράμματα. Σε καθένα από αυτά προσδιορίζονται:

α. το θέμα της επιμόρφωσης,

β. ο κλάδος, οι κατηγορίες των δικαστικών λειτουργών στους οποίους το κάθε επί μέρους πρόγραμμα απευθύνεται, ο αριθμός αυτών που καλούνται να μετάσχουν και το δικαστήριο ή η εισαγγελία, όπου υπηρετούν,

γ. ο χρόνος, η διάρκεια και ο τόπος πραγματοποίησης του και

δ. η μέθοδος.

3. Τα επί μέρους προγράμματα ολοκληρώνονται τουλάχιστον δύο μήνες πριν από την πραγματοποίησή τους, κοινοποιούνται στο Υπουργείο Δικαιοσύνης και αποστέλλονται στις δικαστικές υπηρεσίες, των οποίων οι λειτουργοί καλούνται να μετάσχουν, για περαιτέρω γνωστοποίηση.

4. Η Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών (ΕΣΔΙ) διοργανώνει έκτακτα προγράμματα επιμόρφωσης δικαστικών και εισαγγελικών λειτουργών, κατά παρέκκλιση των παρ. 1 έως 3 και των άρθρων 37 και 39, που αφορούν διατάξεις τυπικού νόμου, οι οποίες πρόκειται άμεσα να εφαρμοστούν από τα Δικαστήρια. Η σχετική απόφαση λαμβάνεται από τον Γενικό Διευθυντή της ΕΣΔΙ, ύστερα από γνώμη του αρμόδιου Διευθυντή Κατάρτισης και Επιμόρφωσης ή του νόμιμου αναπληρωτή του, ο οποίος έχει και την αποκλειστική ευθύνη της διαμόρφωσης και εκτέλεσης των ανωτέρω προγραμμάτων επιμόρφωσης.

Όσοι επιλέγονται για την επιμόρφωση, συμμετέχουν σε ομάδες εργασίας («workshops») και λαμβάνουν βεβαίωση ευδόκιμης συμμετοχής από τον αρμόδιο Διευθυντή

Κατάρτισης και Επιμόρφωσης ή τον νόμιμο αναπληρωτή του, ύστερα από απόφαση του δικαστικού λειτουργού που προεδρεύει κάθε ομάδας εργασίας. Το προσωπικό υποστήριξης των ανωτέρω επιμορφωτικών προγραμμάτων επιλέγεται από τους υπαλλήλους της Σχολής. Τα έκτακτα προγράμματα επιμόρφωσης διεξάγονται με  φυσική παρουσία στην έδρα της Σχολής και ειδικότερα  σε χώρους της Εθνικής Σχολής Δικαστικών Λειτουργών και του Κέντρου Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Οικονομικού Δικαίου. Σε περίπτωση κατά την οποία δεν είναι δυνατή η διεξαγωγή τους με φυσική παρουσία, διενεργούνται μέσω διαδικτυακής εφαρμογής («webinars»). Στα υποχρεωτικά και προαιρετικά προγράμματα επιμόρφωσης του άρθρου 34 περιλαμβάνονται και τα έκτακτα προγράμματα επιμόρφωσης, στα οποία εφαρμόζονται αναλόγως τα άρθρα 35, 36, 38 και 40.».

Άρθρο 17

Επιμόρφωση δικαστών

Οι υποθέσεις του παρόντος εκδικάζονται από δικαστές, που έχουν παρακολουθήσει επιτυχώς τα ειδικά  σεμινάρια επιμόρφωσης στην Εθνική Σχολή Δικαστικών Λειτουργών (ΕΣΔΙ), σύμφωνα με τα άρθρα 33 και 34 του ν. 3689/2008 (Α’ 164). Τα σεμινάρια του προηγούμενου εδαφίου δύναται να χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό μέσω του Υπουργείου Δικαιοσύνης. Οι ειδικότεροι όροι και οι προϋποθέσεις της χρηματοδότησης καθορίζονται με κοινή απόφαση των Υπουργών Δικαιοσύνης και Οικονομικών. Η ως άνω επιμόρφωση διενεργείται από δικαστικούς λειτουργούς, καθηγητές Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (ΑΕΙ) και ειδικούς επιστήμονες, ιδίως ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς. Στο αντικείμενο των σεμιναρίων περιλαμβάνονται, μεταξύ άλλων, και οι διεθνείς συμβάσεις, ιδίως δε η Διεθνής Σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού και η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (Σύμβαση Κωνσταντινούπολης).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε’

ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

Άρθρο 18

Εφαρμογή των Κεφαλαίων Β’ και Γ’ σε εκκρεμείς  υποθέσεις

Τα Κεφάλαια Β’ και Γ’ εφαρμόζονται και στις εκκρεμείς υποθέσεις επί των οποίων δεν έχει εκδοθεί, μέχρι την  έναρξη ισχύος του παρόντος, αμετάκλητη δικαστική απόφαση. Συμφωνίες των γονέων σχετικά με την άσκηση της γονικής μέριμνας, ή την επικοινωνία με το τέκνο που  έχουν καταρτιστεί μέχρι την έναρξη ισχύος των Κεφαλαίων Β’ και Γ’ ισχύουν, εκτός αν το δικαστήριο προβεί σε διαφορετική ρύθμιση, ύστερα από αίτηση ενός εκ των γονέων, η οποία υποβάλλεται εντός προθεσμίας δύο (2) ετών από την έναρξη ισχύος του παρόντος.

Άρθρο 19

Μεταβατική διάταξη για τα τέκνα που αναγνωρίστηκαν πριν από την έναρξη ισχύος του παρόντος

Το άρθρο 1515 του Αστικού Κώδικα (Α.Κ., π.δ. 456/1984, Α’ 164) εφαρμόζεται και σε τέκνα που αναγνωρίστηκαν πριν από την έναρξη ισχύος του παρόντος. Το δεύτερο εδάφιο του άρθρου 18 εφαρμόζεται αναλόγως.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΣΤ’

ΕΞΟΥΣΙΟΔΟΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ

Άρθρο 20

Εξουσιοδοτική διάταξη για τη συμφωνία λύσης  του γάμου με ηλεκτρονικά μέσα

Με κοινή απόφαση των Υπουργών Δικαιοσύνης και Ψηφιακής Διακυβέρνησης ορίζονται τα ειδικότερα ζητήματα που αφορούν στην υλοποίηση των διαδικασιών του άρθρου 4.

Άρθρο 21

Εξουσιοδοτική διάταξη για τη διαμεσολάβηση

 Με απόφαση του Υπουργού Δικαιοσύνης ορίζονται οι προϋποθέσεις και η διαδικασία εγγραφής οικογενειακών διαμεσολαβητών στο μητρώο του άρθρου 15, καθώς και κάθε άλλο θέμα σχετικά με την κατάρτισή του.

Άρθρο 22

Εξουσιοδοτική διάταξη για τη χρηματοδότηση επιμορφωτικών σεμιναρίων

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η’ ΕΝΑΡΞΗ ΙΣΧΥΟΣ

Άρθρο 30

Έναρξη ισχύος

Η ισχύς του παρόντος αρχίζει από τις 16.9.2021, εξαιρουμένων των άρθρων 4, 16, 17, 20, 21, 22 και του Κεφαλαίου Ζ’, η ισχύς των οποίων αρχίζει από τη δημοσίευση του παρόντος.

 

   Για να δείτε το σύνολο του νόμου όπως δημοσιεύθηκε στο διαδικτυακό χώρο www.et.gr  πατήστε  εδώ.